بررسی اثر نبکا بر نفوذپذیری اراضی در شرایط بیابانی و ارزیابی برخی معادلات نفوذ درگونه های ارمک (ephedra strobilacea) و گز (tamarix ramosissima)

طی سال های اخیر مطالعه نبکا در بوم نظام (اکوسیستم) بیابانی از منظر علائمی از تخریب به روشی سازگار با شرایط بیابانی و ایجاد پایداری در این عرصه تغییر یافته است. رویش گیاه در شرایط بیوم بیابان بسیار محدود است، اما با ایجاد نبکا، شرایط بوم شناختی (اکولوژیک) تغییر می کند و شرایط رشد گیاه بیشتر فراهم می شود. نتیجه این تغییرات ایجاد اولین حلقه زنجیره غذایی ناشی از رشد گیاه و تغییر در ویژگی های فیزیکی و شیمیایی، بیلان آب سطح اراضی است که در اثر نهشته های بادی ایجاد می‏شود. پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر نبکا های دو گونه ارمک (ephedra strobilacea) و گز (tamarix ramosissima)بر نفوذ آب به خاک در مقایسه با منطقه شاهد (بستر اصلی بین نبکاها)، در محدوده 10 کیلومتری اطراف شهرستان ابرکوه در استان یزد انجام شد. علاوه بر آن مدل های هیدرولوژی متعددی وجود دارد که براساس مدل های نفوذ نظیر گرین-امپت یا هورتون به برآورد مقدار نفوذ و رواناب سطحی می پردازد. بدین منظور، ابتدا موقعیت گونه های مورد مطالعه که تشکیل نبکا داده بودند، شناسایی شد. ویژگی های خاک شناسی رویشگاه گونه های تشکیل دهنده نبکا، پس از حفر سه پروفیل خاک، مطالعه و نمونه برداری شد. نفوذ عمودی آب در خاک به کمک استوانه های مضاعف فلزی در حدفاصل نبکاها یا بستر اصلی ایجاد نبکا (به عنوان شاهد) و بر روی توده نبکا در دو گونه منتخب انجام شد. نفوذ لحظه ای و تجمعی مقایسه شد و ضرایب مدل های نفوذ هورتون و گرین- امپت محاسبه شد. نفوذ نهایی در نبکای گز و ارمک cm/hr 24 اندازه گیری شده است. نفوذ نهایی در شرایط بستر رویشگاه های گز و ارمک (حدفاصل نبکاها) به ترتیب cm/hr 6/3 و  cm/hr7 به دست آمد. به این ترتیب مقدار نفوذ نهایی در نبکای گز نسبت به شاهد 7/6 برابر و این مقدار برای ارمک 4/3 برابر به دست آمد. پس توده نبکا نقش قابل ملاحظه ای در نفوذ و ذخیره اندک بارندگی موجود در مناطق خشک را دارد. کارایی دو مدل با استفاده از شاخص های کارایی ناش- ساتکلیف و نسبت میانگین مربع خطا به انحراف از معیار مشاهدات محاسبه شد. مدل‏های هورتون و گرین- امپت در شرایط نبکای گز و ارمک دارای کارایی و برآورد خیلی خوب و خوب است. اما مدل ها در بستر رویشگاه ها از دقت کمتری برخوردار است. دلیل این اختلاف را می توان در همگونی بیشتر لایه های خاک در نبکا دانست. ذرات تشکیل دهنده نبکا بادرفتی با جورشدگی و یکنواختی بیشتری می باشد و فاقد لایه بندی مشخص است. مدل های هورتون و گرین امپت نیز برای چنین شرایطی تعریف شده‏اند، بنابراین حضور نبکا موجب افزایش قابلیت نفوذ پذیری آب در خاک می‏شود و برآورد مدل ها در این مناطق دقیق‏تر است.